Het afgelopen jaar zijn maar liefst 126 wethouders politiek tijdelijk of definitief ten val gekomen. Daarmee is 2019 het op een na slechtste jaar voor wethouders sinds de invoering van het dualisme in 2002. Alleen in 2004 was de score hoger met 157 wethouders die politiek tijdelijk of definitief ten val kwamen.

Dit blijkt uit het Wethoudersonderzoek 2018 dat in opdracht van Binnenlands Bestuur is uitgevoerd door DeCollegetafel. De belangrijkste oorzaak van het hoge aantal gevallen wethouders in 2019: een ongekend hoog aantal van 26 gemeenten met geklapte coalities. De belangrijkste verklaring voor dat hoge aantal lijkt de onwil en het onvermogen om tot gezamenlijke afspraken te komen. Tekenend is dat in grote en kleine gemeenten als Assen, Den Haag, Westerveld en Zaanstad het vormen van een nieuwe coalitie maanden kost, en dat er soms zelfs aan het einde van het jaar nog geen resultaat is (Almere, Buren, Oldambt, Sittard-Geleen) of dat de coalitie van de ene naar de andere valpartij struikelt (Bergen NH).

Verstoorde verhoudingen

Financiële problemen – oplopende financiële tekorten en stijgende zorgkosten en als gevolg daarvan de noodzaak tot bezuinigingen – zijn vaak voorkomende oorzaken voor coalitiebreuken, bijvoorbeeld in Arnhem, Assen, Bunschoten en Oldambt. Een andere veel voorkomende oorzaak zijn verstoorde verhoudingen: Almere, Bergen NH, Brummen, De Ronde Venen, Leiderdorp, Westerveld, Winterswijk en Zaanstad. De strijd tussen raad en college over de speelruimte voor wethouders leidden tot de val van coalities in Buren, Eemnes en Krimpen. Een inhoudelijk conflict, over het tempo van de klimaatmaatregelen, leidde tot een coalitiebreuk in Rijswijk. Integriteit is alleen in Den Haag de oorzaak voor een geklapte coalitie: het onderzoek van het Openbaar Ministerie naar mogelijke vriendjespolitiek en corruptie van twee wethouders leidt tot een spraakmakende coalitiebreuk met de Groep De Mos/Hart voor Den Haag, de grootste partij van de Hofstad.

Fragmentatie

Versplintering van het politieke landschap is geen direct aanwijsbare oorzaak voor het hoge aantal coalitiebreuken. Slechts in 10 van de 26 gemeenten met een coalitiebreuk is het aantal raadsfracties na de verkiezingen van 2018 gestegen; in de overige gemeenten bleef het aantal raadsfracties gelijk of werd zelfs kleiner. Wel maakt het grote aantal raadsfracties het vaak lastig om snel nieuwe meerderheden te vinden. Sittard-Geleen spant daarbij de kroon omdat in de Limburgse stad de hele tweede helft van 2019 in het teken stond van het vinden van een werkbare, nieuwe meerderheid.

Integriteit

Afgezien van het grote aantal coalitiebreuken was 2019 een gewoon jaar voor wethouders. Een gebruikelijk twintigtal wethouders kwam ten val door eigen fouten, zoals een falende bestuursstijl of als gevolg van integriteitskwesties. Integriteit was zoals altijd daarbij een spraakmakende valfactor. Behalve de val van Richard de Mos en Rachid Guernaoui in Den Haag – vanwege vermoedens van vriendjespolitiek – trokken de valpartijen van de Rotterdamse wethouder Adriaan Visser – vanwege het lekken van een geheime presentatie over een vastgoedproject – en de Diemense wethouder Jorrit Nuijens – verzet tegen een arrestatie door de politie onder verdenking van het bezit van drugs – landelijke aandacht. 

Burgemeester & gedeputeerde

In 2019 maakten tien wethouders de overstap naar een burgemeesterspost. Vier wethouders werden benoemd tot gedeputeerde in een van de nieuwe na de Statenverkiezingen van 2019 geformeerde colleges van GS.

Opvallend is dat er in 2019 45 wethouders waren die om persoonlijke of gezondheidsredenen stopte. Het merendeel – 24 wethouders – ging het om persoonlijke redenen, wat soms ook een nette manier naar de uitgang is omdat er sprake is van onvrede over het functioneren van de wethouder.

Meer informatie

Voor een overzicht van alle wethouders die in 2019 tijdelijk of definitief om politieke of andere redenen ten val kwamen, demissionair werden, vertrokken of voor wie het wethouderschap eindigde klik hier voor het totale overzicht Wethoudersonderzoek 2019, Lijst van tussentijds ten val gekomen en vertrokken wethouders.