Burgemeesters moeten het goede voorbeeld geven. Als dat niet gebeurt, wordt hun eigenstandige positie ondermijnd en het gezag van de burgemeester uitgehold. In een opeenvolging van kwesties heeft een aantal burgemeesters de reputatie van de burgemeester geen goed gedaan.

Het aftreden van burgemeester Rob Bats in Haren, de rode kaart voor de Neerijnense burgemeester Alex van Hedel en het intrekken van de sollicitatie van Hans Schmidt in Meerssen zijn op zichzelf staande affaires, kwesties en beslissingen, maar raken alle burgemeesters. Een profwielrenner die doping bekent, daar hebben alle wielrenners last van. Een burgemeester die zegt dat twitteren iets is van een andere, jongere generatie. Een burgemeester die rommelt met de verhuiskostenregeling. Het zegt niet alleen iets over de burgemeester in kwestie, maar straalt af op alle burgemeesters.

Voorbeeld

Een burgemeester moet het goede voorbeeld geven, zie ook de publicatie “Onder Burgemeesters” [interne link naar dadendrang-en-terughoudendheid] over de ongeschreven regels van het burgemeestersambt. Het is een oude wijsheid, die soms wordt vergeten in het debat over integriteit, eigenstandige positie en gezag van de burgemeester. Het is wel een zinnetje dat precies omschrijft in welke positie de burgemeester zit. Iedereen kijkt naar hem, of haar. De burgemeester kan niet zomaar het café induiken en een paar glazen achterover slaan. Dan heet het de volgende dag dat hij dronken het café verliet. Op de burgemeester wordt gelet, 24 uur per dag. De burgemeester leeft onder een glazen stolp. Hij wordt door iedereen in de gaten gehouden. Wie burgemeester is moet daar tegen kunnen. En wie over de schreef gaat, of de fout in gaat, heeft niet alleen zichzelf te pakken maar berokkent ook schade aan zijn collega’s en dus aan het ambt van burgemeester.

Project-X

Wat dat betreft, heeft de burgemeester het in de afgelopen weken flink voor de kiezen gehad. Het boegbeeld dat de burgemeester met zijn bijzondere, eigenstandige positie in het lokaal bestuur is, heeft enkele stevige stormen over zich heen gekregen. De meest spraakmakende werd veroorzaakt door de inmiddels afgetreden burgemeester Rob Bats van Haren. De burgemeester verraste de raadsvergadering van zijn gemeente met de mededeling dat hij toch besloten had om op te stappen. De aanleiding: het rapport-Cohen over de wijze waarop de burgemeester leiding had gegeven aan het in toom houden van de massaal toegestroomde jongeren tijdens Project-X in Haren, ook wel de Facebook-rellen genoemd.

Lessen

De manier waarop de Harense burgemeester communiceerde over aanblijven en vertrekken, vormt geen voorbeeld van effectief en gezagsvol communiceren. Achteraf bleek dat Bats na het lezen van het rapport-Cohen – twee dagen voor de publieke presentatie – al tot de conclusie was gekomen dat hij niet aan kon blijven. Desondanks beperkte Bats zich na de presentatie van het rapport tot het maken van excuses. En terwijl hij voor zichzelf kennelijk al besloten had weg te gaan, wilde hij graag toch weten wat het draagvlak was onder de bevolking voor zijn aanblijven. En dus wilde hij direct na het verschijnen van het rapport-Cohen nog geen consequenties trekken uit de gepresenteerde lessen. Hij wilde vooral horen of een ruime meerderheid in de Harense gemeenteraad achter zich.

De eigenstandige burgemeester, die zelfstandig verantwoordelijk is voor de openbare orde en veiligheid, maakte zijn eigen positie daarmee onderwerp van politiek debat. Juist vanuit zijn specifieke verantwoordelijkheid voor openbare orde en veiligheid had het voor de hand gelegen wanneer burgemeester Bats zijn eigen conclusie had getrokken. Wie bevoegd is, draagt verantwoordelijkheid en moet die niet afschuiven en zeker niet in handen leggen van andere politieke gremia.

Als klap op de vuurpijl hield Bats een betoog in de raad waarom het zo belangrijk was dat hij met de gemeenteraad het debat over de lessen van de Facebookrellen zou voeren. Dat verhaal sloot hij vervolgens af met de mededeling: ik doe niet meer mee. Het was niet verwonderlijk dat de gemeenteraad er geen chocola van kon maken.

Twitteren

Of andere gemeenten geïnteresseerd zijn in de crisiservaringen van een burgemeester die dit soort onlogische strapatsen uithaalt, valt te bezien. De wijze waarop Bats opereerde rondom de publicatie van het Cohen-rapport onderstreepte waarom hij voor en tijdens de Facebookrellen ook de fout in ging: hij was een burgemeester die in crises onvoorspelbaar te werk gaat. Dat heeft de reputatie van de burgemeester geen goed gedaan. En dan ook nog eens roepen dat twitteren en sociale media iets is van een nieuwe generatie… Dat onderstreepte en versterkte het beeld dat de burgemeester het contact met de nieuwe generatie is kwijtgeraakt. Ofwel: hoe berokken ik de reputatie van de burgemeester die wel de verbinding – ook twitterend – zoekt zoveel mogelijk schade.

Lingewaard

Wat de reputatie van de burgemeester ook geen goed doet, is het gerommel met declaraties en verhuiskostenvergoedingen. Harry de Vries stapte vorig jaar al op als burgemeester van Lingewaard, vanwege frauduleus declareren. Met zijn terechte vertrek is de kwestie nog niet uit de wereld. Nog steeds haalt De Vries de publiciteit. Hij zou zelfs ambtenaren onder druk gezet hebben. Daarom is er aangifte gedaan tegen deze sjoemelende burgemeester gedaan. De kwestie schaadt alle burgemeesters.

Neerijnen

Evenzo goed negatief is het gerommel van enkele burgemeesters (bijvoorbeeld Hans Ubachs uit Laarbeek) met de verhuiskostenvergoeding. Wie zou denken dat burgemeesters na de geruchtmakende affaire van ex-collega Stefan Hulman in Den Helder hun lesje met de dubbele woonlasten wel hebben geleerd, komt bedrogen uit. Maar er wordt niet alleen gerommeld, de schijn van frauderen met de verhuiskostenregeling is zelfs gewekt. Het kostte Alex van Hedel in Neerijnen, tot zijn eigen verbazing nota bene, de kop. Het was gedrag dat niet past bij een burgemeester, zo vond de lokale politiek. Hardleersheid is kennelijk sterker dan het goede voorbeeld geven.

Handjeklap

De burgemeester als boegbeeld komt niet ongeschonden uit de lange winter van 2013. In Deurne bleek oud-burgemeester Gerard Daandels – tegenwoordig lid van de van de adviescommissie Krachtig Bestuur in Brabant (what’s in a name?) – zich schuldig gemaakt te hebben aan ordinaire handjeklap en gesjoemel. Voor wie wil dat de burgemeester moet toezien op integriteit, is Daandels een voorbeeld van hoe het niet moet.

Sollicitatie

Het boegbeeld zijn voor iedere inwoner – in goede en slechte tijden – valt niet mee, dat heeft Hans Schmidt, waarnemend burgemeester in Meerssen, ondervonden. De zelfmoord van de populaire opgestapte wethouder Jo Dejong wordt door een deel van de lokale bevolking aan de raadsleden én de burgemeester verweten. Zij veroordeelden de tongzoen van Dejong met een ambtenaar tijdens carnaval waardoor de wethouder tot aftreden werd gedwongen.

Waarnemend burgemeester Hans Schmidt kreeg op het volle marktplein tijdens de begrafenis van Dejong zulke verwensingen naar zijn hoofd dat hij besloten heeft zijn sollicitatie voor het burgemeesterschap in te trekken. Want als een deel van de bevolking hem ‘uitkotst’, kan hij geen burgemeester van alle inwoners zijn, aldus Schmidt. Ook al was het een minderheid van de bevolking, en ook al zijn de omstandigheden anders, Schmidt trekt een conclusie die bijvoorbeeld de omstreden Utrechtse burgemeester Aleid Wolfsen maar niet weet te trekken.

Leiderschap

Wat valt er voor de burgemeester uit deze recente reeks van affaires en kwesties te leren? Het goede voorbeeld geven, is niet eenvoudig. Het is geen kwestie van geen fouten maken. Elke burgemeester weet dat hij elke dag de nodige fouten maakt. Waar het om gaat, is publiek leiderschap; het vermogen om het ambt niet alleen met wijsheid, rechtvaardigheid, moed en zelfbeheersing uit te oefenen en maar ook met gevoel en oog voor de eigen rol en positie en die van anderen. Persoonlijk belang dient daarbij altijd ondergeschikt te zijn aan het belang van het ambt. Dat het kan, heeft Schmidt met het intrekken van zijn kandidatuur laten zien.