Wethouders en burgemeesters in Groningen vechten in een strijd om de macht elkaar – soms keihard, soms subtiel – de tent uit zonder oog te hebben voor de belangen van de Groningse burgers en organisaties. Groningen moet per 1 januari 2018 terug van 23 naar 6 gemeenten. Dat was de boodschap die de media als belangrijkste conclusie uit het Groningse fusierapport ‘Grenzeloos Gunnen’ haalde.

Veel schokkender is de onderliggende analyse die in het rapport wordt gemaakt over de lokale bestuurders in de 27 Groningse gemeenten. In het rapport wordt het gedrag van wethouders en burgemeesters ongemeen scherp gediskwalificeerd. De lokale bestuurders gunnen elkaar weinig tot niets. Ze beconcurreren elkaar, zelfs als dat in het nadeel is van het geheel. Wie als bestuurder nog meent dat hij met recht en rede kan beweren dat de huidige samenwerkingsverbanden en de wijze van optreden het voortbestaan van de eigen gemeente rechtvaardigt, komt met dit rapport bedrogen uit.

Machtsstrijd

Het beeld dat het rapport schetst over de Groningse lokale bestuurders is onthutsend. Er is sprake van een strijd om de macht tussen de bestuurders van de stad Groningen en de buurgemeenten, maar ook tussen de bestuurders van de stad en de provincie. Die machtsstrijd dient volgens het rapport ‘op geen enkele wijze de belangen van burgers en organisaties’.

Het rapport maakt ook gehakt van de tientallen samenwerkingsvormen waarmee gemeenten proberen hun dienstverlening op tal van terreinen op orde te hebben. Samenwerkingsverbanden die jarenlang gegolden hebben als alibi om toch vanuit zelfstandigheid steeds grotere en ingewikkelde taken uit te voeren. Wat blijkt is dat wethouders en burgemeesters heel veel tijd, energie en geld in die talloze vormen van samenwerking steken. Maar het resultaat is niet navenant; integendeel al die inspanningen en bestuurlijke drukte leveren weinig tot geen resultaat op. Verspilde energie en nodeloos tijdverdrijf dus.

Samenwerkingsverbanden

De tientallen samenwerkingsverbanden zijn namelijk ook nog eens inefficiënt. Ze sluiten niet aan op de schaal van de vraagstukken waarvoor ze zijn bedoeld. Ze zijn evenmin toereikend om de grote maatschappelijke vraagstukken en knelpunten voortvarend en succesvol aan te pakken. Nieuwe, kansrijke ontwikkelingen worden daardoor met ‘onvoldoende daadkracht en innovatievermogen opgepakt’, aldus de visitatiecommissie in haar rapport dat 28 februari is gepresenteerd.

Oncontroleerbaar

De incongruente samenwerkingsverbanden hebben in Groningen bewezen geen enkel nuttig doel te dienen. De commissie spreekt van ‘het beeld van een kluwen van samenwerkingsvormen’. Het werk van wethouders en burgemeesters in die samenwerkingsvormen is ook nog eens oncontroleerbaar voor de gemeenteraden. En dus nadelig voor de democratische controle. Het is een oordeel over regionale samenwerkingsverbanden dat niet nieuw is, maar tegen de achtergrond van het huidige debat over herindeling wel heel scherp neerzet waar wethouders en gemeenten bestuurlijk druk mee zijn, zonder dat iemand aan het eind van de dag kan uitleggen wat het heeft opgeleverd.

Herindeling

Wethouders en burgemeesters in Groningen moeten van goeden huize komen om de analyse door de visitatiecommissie over hun tijdrovende maar vergeefse inspanningen te logenstraffen. Voor minister van Binnenlandse Zaken Ronald Plasterk (PvdA) komt het rapport als geroepen. De bewindsman probeert de handen op elkaar te krijgen omdat in het regeerakkoord nu eenmaal is bepaald dat fusie van provincies en gemeenten is afgesproken. Maar met dit rapport krijgt hij ook nog eens serieuze munitie voor grootschalige herindeling op een presenteerblaadje.

Stad en platteland

Want met deze bestuurscultuur met ‘energieverslindende en democratisch slecht te legitimeren kluwen aan samenwerkingsverbanden en gemeenschappelijke regelingen’ is er maar een oplossing: ‘minder gemeenten en meer bestuurlijk en inhoudelijk evenwicht tussen de stad Groningen en de omliggende gemeenten’. Dus: grotere gemeenten die gelijkwaardig zijn aan de grote-stadsgemeente Groningen. En dus grootschalige fusie waardoor ook nog eens een streep gezet kan worden door de aloude controverse tussen de grote stad en de kleine gemeenten.

De gemaakte analyse en conclusies zijn niet exclusief van toepassing op Groningse lokale bestuurders, maar ongetwijfeld ook op de lokale bestuurders in andere provincies. Daarover laat de commissie zich uiteraard – want buiten de opdracht – niet uit, maar wie de werkwijze tussen grote en kleine gemeenten een beetje volgt, weet hoe de vlag erbij hangt. Het model van samenwerkingsverbanden, vooral bezongen vanuit CDA-kring om opheffing van kleine gemeenten te voorkomen, staat met dit rapport scherp onder druk. Uiteraard mag niet iedereen over een kam worden geschoren. Incompetente bestuurders die niet zijn berekend op het zwaardere en omvangrijkere takenpakket zijn niet alleen te vinden in de kleine op te heffen gemeenten. Ook in die kleine gemeenten heeft de Groningse visitatiecommissie bestuurders aangetroffen met visie en durf.

Kleinschaligheid

Een derde belangrijke boodschap uit het rapport die van belang is in het debat over grootschalige herindeling naar grote gemeenten is het vraagstuk van kleinschaligheid. Het driemanschap van Geert Jansen (CDA, oud-commissaris van de Koningin in Overijssel), Sandra Korthuis (VVD, voormalig directielid van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten) en prof. Arno Korsten (VVD, bestuurskundige met emeritaat) bepleit met schaalvergroting een gelijktijdige beweging naar kleinschaligheid.

Het is een oproep aan de nieuwe gemeenten en hun bestuurders om de kleinschalige, lokale verbanden de ruimte te geven. Daarom roept de commissie op om bij het proces van schaalvergroting en kleinschaligheid ‘bewoners en organisaties te betrekken’. Wie bestuurders oproept om zaken ‘grenzeloos te gunnen’ aan elkaar, had in een tijdperk waarin veel meer van de burger wordt verwacht, en dus minder van de overheid, met krachtiger kwalificaties de rol van burgers in dit soort veranderings- en reorganisatieprocessen mogen bepleiten dan met het wel erg neutrale en weinig zeggende ‘betrekken’.

Lees ook het rapport Grenzeloos Gunnen (pdf)